Geschiedenis



kaartspel


Onder kaartspel wordt zowel het kaartmateriaal (meervoud: kaartspellen) als de activiteit (meervoud: kaartspelen) verstaan. Kaartspelen zijn spelen die gespeeld worden met een set (speel)kaarten (dit in tegenstelling tot de bordspelen). De kaartspelen worden allereerst onderverdeeld in spelen die de welbekende speelkaarten (Harten, Ruiten, Klaveren en Schoppen) gebruiken en de overige spelen, die eigen sets kaarten hebben. De eerste groep wordt verder onderverdeeld in spelen met een kaartspel bestaande uit 32, 52 of uit 54 kaarten. In de tweede groep bevinden zich allerlei kwartetten, Tarot en Stap op, kaartspelen die zijn afgeleid van bordspelen zoals De Kolonisten van Catan en verzamelkaarten zoals Magic, Yu-Gi-Oh en Pokémon, die aan het eind van de 20e eeuw een rage waren en die als spel gespeeld kunnen worden.
Paul Cezanne, de kaartspelers, uit 1890-92.



Geschiedenis



China


Het is niet bekend wanneer het kaartspel is ontstaan. Algemeen wordt aangenomen dat het kaartspel ontstaan is in China, enige tijd na de uitvinding van het papier. De spellen uit die tijd zijn verloren gegaan. Het oudst bekende Chinese kaartspel dateert uit de 17e eeuw, terwijl in China reeds in de zevende eeuw gespeeld werd met papieren speelkaarten. Zo wordt vermeld dat de keizer Mu-tsung met zijn vrouw "dominokaarten" speelde. De waarden bij Chinees domino komen overeen met de waarden op twee dobbelstenen (de nul komt niet voor). Een ander verschil met de westerse dominospellen is dat de positie van stenen in Chinese spellen geen rol speelt, dus de stenen worden als kaarten gebruikt. De Chinese kaarten schijnen in diverse richtingen geëvolueerd te zijn: zo komen de symbolen man, vis, kraai, fazant, antilope, ster, konijn en paard voor.

Chinese "geldkaarten" hebben zelfs een nog grotere gelijkenis met westerse speelkaarten. Er waren vier soorten, in waarden van 1-9 en 2-9.

Veel over de oorsprong van het kaartspel is onduidelijk. Zo ook de vraag of sprake is van overdracht van China naar Europa en zo ja, op welke wijze het Chinese kaartspel zou zijn geëvolueerd en overgebracht naar Europa.



Nabije Oosten





Fragmenten van een mammeluks spel dateren uit de 12e of 13e eeuw. Het Topkapi-paleismuseum in Istanboel bezit een uniek compleet Mammeluks kaartspel uit de vijftiende eeuw, aan de hand waarvan eerdere losse kaarten geïdentificeerd konden worden. Het mammeluks spel van rond 1400 heeft 52 kaarten met de symbolen zwaarden, polostokken, bekers en munten. De waarden zijn 1-10, waarnaast nog drie personen (koning, onderkoning en tweede onderkoning) voorkomen. De Spaanse naam van kaarten, naipes, en een oude Italiaanse naam, naibi, zijn waarschijnlijk van Arabische oorsprong.

Mogelijk bestaat er een relatie met het Indiaas-Perzische kaartspel Ganjifah, dat in de 15e en 16e eeuw in India en Perzië een rol speelde.



Europa
De oudste sporen van het kaartspel in Europa dateren uit de periode 1370-1400, met één vroegere vermelding van kaarten in Italië in 1299. Een Catalaans document uit 1371 refereert er aan als 'naipes', wat thans nog het Spaanse woord is voor speelkaarten. Een monnik in Bazel beschrijft in 1377 een spel. De stad Florence in 1376 en de Duitse stad Regensburg in 1378 stellen een verbod op kaartspelen in. De oudste vermelding in de Lage Landen dateert uit 1379.
Jean-Baptiste Siméon Chardin, het kaartenhuis, ca. 1734


De eerste Europese speelkaarten werden met de hand gemaakt. Deze kaarten waren duur en exclusief. Met de uitvinding van de boekdrukkunst werd het mogelijk goedkoper en in grotere hoeveelheden te produceren, wat dan ook meer en meer gebeurde. Daarbij bestond een grote variëteit aan speelkaarten, aantallen en gebruikte symbolen.

In zijn algemeenheid zijn steeds vier verschillende groepen symbolen te onderscheiden, die verondersteld worden de vier standen te symboliseren.



De thans in West-Europa en de Verenigde Staten gehanteerde set kaarten is gebaseerd op het Franse spel zoals dat ca. 1480 werd vastgesteld. In het Franse standaardkaartspel zijn de eerder gebruikte ridders vervangen door vrouwen en wordt gebruikgemaakt van de vier tegenwoordig nog gebruikte gestyleerde symbolen §¨ ©ª. Het spel zit nog steeds vol middeleeuwse symboliek.

Spreekt men over Franse kaarten, dan bedoelt men de gebruikelijke kaarten met schoppen, harten, enz., of de Franse variant ervan, met de namen van de afgebeelde personen en de letters R, D, V. De Engelse (K, Q, J} en Nederlandse (H, V, B met afbeeldingen van gebouwen op de azen) kaarten zijn varianten van de Franse kaarten.

In Frankrijk is het sinds de zestiende eeuw gebruik dat de namen van de afgebeelde personen op de kaarten staan. Aanvankelijk was daar enige variatie in, maar sinds het einde van de zeventiende eeuw zijn het steeds dezelfde namen. Ze zijn gedeeltelijk afgeleid van de zogenaamde Negen Besten. In tegenstelling tot wat men zou verwachten zijn het geen historische echtparen: Rachel was niet de vrouw van Caesar en Hector was geen knecht van hen. Sterker nog: de vrouwen zijn geen historische koninginnen. Ook uit de afbeelding op Engelse kaarten valt iets af te leiden (Schoppenheer draagt een harp, dus dat moet David zijn). Een korte (niet geheel onomstreden) uitleg van namen en symboliek:



boeren dames heren
lahire
Étienne la hire, gezel
van jeanne d'arc 		Judith
Vastberadenheid 		Charles
Karel de Grote
of karel VII
Franse Rijk
Hector
Held van de
Trojaanse Oorlog
of broer van Lancelot 		Rachel
Vroomheid 		César
Julius Caesar
Romeinse Rijk
Ogier(of Hogier)
vazal van Karel de Grote 		Palllas
Pallas Athene
Wijsheid 		David
Koning David
Koninkrijk Israël
Lancelot
Ridder van de ronde tafel 		Argine
Anagram van Regina
vruchtbaarheid 		Alexandre
Alexander de Grote
Griekse Rijk



In de negentiende eeuw werd het gebruiksgemak van de speelkaarten vergroot door de koppen op de plaatjes dubbel uit te voeren, zodat deze niet op zijn kop kunnen staan. Verder werden de vermeldingen op de hoeken toegevoegd en de hoekpunten afgerond. In 1850 verschenen in Londen de eerste kaarten met bedrukte achterzijde. De joker is een Amerikaanse uitvinding uit 1865.



het kaarten als gokspel


Kaartspellen zijn altijd geschikt geweest om te gokken. Het hoogte- of dieptepunt van het gokken werd in het 18e eeuwse Europa bereikt. Lodewijk XIV moedigde zijn hovelingen aan om grote bedragen te spelen. Kaartavonden, met de mogelijkheid om zich te ruïneren, kwamen in de mode. Dat trok beroepsspelers en valsspelers aan.Een bekende speler was Giacomo Casanova. In zijn memoires wordt melding gemaakt van basset, piket, biribi, whist, quinze en vooral van het geestloze maar zeer populaire faro. In zijn memoires noemt Casanova het kaartspelen "een kansspel dat iedereen ruïneert die eraan deelneemt.
De kaartmanie woedde ook aan de vorstenhoven en onder de hoogste geestelijken. Het was niet ongebruikelijk dat kardinalen en bisschoppen als "bank" optraden en hoge inzetten accepteerden. Voltaires vriendin, Mme. du Châtelet verloor in Fontainebleau aan de tafel van de Franse koningin op een avond 80 000 pond en Voltaire zei haar na afloop dat ze "niet door gehad moest hebben dat ze met schurken speelde". Tot 1789 werd er aan het Franse hof op grote schaal gegokt. Marie-Antoinette was de laatste Franse koningin die met gokken op kaarten een vermogen verspeelde. In Engeland ruïneerde de adel zich aan de kaarttafel. Voor de aan kaarten verslaafde Lord Sandwich werd een speciaal broodje bedacht dat hij, met de kaarten in de andere hand, kon eten. Sommigen hadden geluk; Lord Carlyle won jaar-in-jaar-uit zoveel geld dat hij Castle Howard kon bouwen maar een Schotse edelman zette op een dag de Hebriden in en verloor.
De laatste periode waarin beroepsgokkers veel geld verdienden was op de grote oceaanstomers in het begin van de 20e eeuw. Op drijvende paleizen als de France en de Lusitania werden rijke reizigers vakkundig uitgeschud. Opvallend onder de valsspelers was "Graaf" Victor Lustig.



Tarot


De tarot- (of Tarocchi-)kaarten worden in Italië voor het eerst rond 1440 genoemd. Het oudst bekende tarotspel is 15e-eeuwse "Visconti-Sforza" spel. Het "tarocchi di Mantegna" dateert uit 1470. Hieruit ontstond het Venetiaanse tarotspel met 78 kaarten, met de symbolen zwaarden, bekers, sterren en stokken (met 14 waarden per soort, + 22 losse kaarten).
Verschillende in omloop zijnde theorieën zijn daarom vermoedelijk onjuist. Een hiervan is de theorie dat de kaartspelen door zigeuners in Europa zijn geïntroduceerd. (Zigeuners arriveerden pas midden 15e eeuw in groten getale in Europa). Een ander is het misverstand dat het gewone kaartspel uit tarotkaarten is voortgekomen (plm 60 jaar tijdverschil, en mammelukse spellen lijken meer op gewone kaartspellen dan op tarotkaarten).
Tarotkaarten worden behalve als spel ook gebruikt om te proberen de toekomst mee te voorspellen. Deze toepassing heeft, samen met het gokaspect, in het verleden aanleiding gegeven tot kerkelijke verbodsbepalingen. Zo wordt in Gereformeerde kring het kaartspel nog wel betiteld als des duivels prentenboek.



het materiaal

Het kaartspel (meervoud: kaartspellen) bestaat in het algemeen uit de volgende vier 'kleuren':




Iedere kleur bestaat uit de kaarten 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 en 10 en de 'plaatjes' of 'honneurs' Boer, Vrouw, Heer (of Koning) en Aas (A). In sommige kaartspellen worden ook nog een of meer jokers toegevoegd.

Over het algemeen worden de kaarten voor het spel eerst geschud.

Er bestaan andere varianten, bijvoorbeeld in Frankrijk het tarotspel, (niet te verwarren met de voorspellingskaarten). Dit spel bevat een chevalier als extra honneur plus 21 afzonderlijke troefkaarten. Ook in het alpengebied is er een eigen variant met 'kleuren' zoals Eichel en Laub.



Alternatief materiaal


Tegen de stroom van de standaardisatie in worden jaarlijks een groot aantal alternatieve sets kaartspellen uitgegeven. Meest gebruikelijk zijn de reclamekaarten waarbij meestal uitsluitend de achterkant met reclame bedrukt wordt, maar soms ook de voorkant van een aantal kaarten wordt aangepast. In de regel zijn reclamekaarten goed speelbaar, omdat ze weinig tot niets afwijken van de gebruikelijke vormgeving en dus gemakkelijk te herkennen zijn. Dat is anders bij door kunstenaars ontworpen kaarten. Vertegenwoordigers van vrijwel iedere relevante stroming in de moderne kunst hebben speelkaarten ontworpen, vaak van verbluffende schoonheid. Hoewel de resultaten kenmerkend en indrukwekkend zijn, kan er moeilijk mee gespeeld worden. Veel van dergelijke kaart en zijn moeilijk herkenbaar. De betrokken kaartspellen worden dan ook in kleine oplagen gedrukt en zijn bedoeld als verzamelobject.

Een bijzondere categorie alternatief materiaal wordt gevormd door de grote diversiteit aan beschikbare pornografische kaarten. Ook hier moet de vraag gesteld worden of de kaarten werkelijk bedoeld zijn om er mee te spelen.

Hetzelfde geldt voor een meer recente Amerikaanse vondst. Tijdens de Operatie Iraqi Freedom in 2003 gebruikte het Amerikaanse leger speelkaarten om de namen en foto's van de 55 meest gezochte Iraakse functionarissen onder de strijdkrachten te verspreiden. Zo was Tariq Aziz, de Iraakse vicepremier, schoppen 8.



spelregels


De aard en het doel van het spel kan sterk verschillen. Het doel van een kaartspel kan zijn het halen van slagen (bridge, rikken), of het halen van punten (hartenjagen, klaverjassen, puntjassen) of het verzamelen of wegspelen van zoveel mogelijk kaarten (patience, jokeren).

Sommige spelen kunnen met enig recht als een denksport betiteld worden, zoals bridge, andere zijn puur tijdverdrijf zoals patience. Weer andere zijn gokspelen zoals poker waarbij soms grof geld over tafel gaat, of een eenvoudig gezelschapsspel zoals jokeren. Spelregels van hetzelfde spel kunnen van regio tot regio verschillen



Enkele bekende kaartspelen


Blackjack Freecell Presidenten
Barbuse Hartenjagen Rikken
Bezique Heugen Rummy
Bonken Jokeren Schutjasen
Bridge Kingen Skat
Canasta Klaverjassen Shithead
Chinees poepen Liegen Toepen
Cribbage Manillen Whist
Duizenden Miezemauzen Wiezen
Eenendertigen Pandoeren Wippen
Eenentwintigen Patience of Solitaire Zenuwen
Eenenvijftigen Pesten Zwartepieten
Ezelen Poker Zwikken

Dat speelkaarten en kunst verbonden zijn, blijkt reeds uit de hier afgebeelde mammelukse kaarten. De kaarten zelf vormen het kunstwerk. Het is opmerkelijk hoe vaak speelkaarten op schilderijen voorkomen. Door de eeuwen heen zijn kunstenaars door het kaartspel geïnspireerd om het uit te beelden. Zie de drie verschillende voorbeelden van Paul Cézanne, Jean-Baptiste Siméon Chardin en de hiernaast afgebeelde valsspeler met de ruitenaas van George de la Tour.
George de la tour, de valsspeler met de ruitenaas, ca. 1630



bron:http://nl.wikipedia.org